Эдийн засаг дахь эв зохицол

ТАТВАР ХУРААГЧ

( Дарс үйлдвэрлэгч Жан Боном, татвар хураагч Лясуш хоёр ярилцаж байна )

- Та хорин торх дарс хийсэн үү?
- Тийм ээ, хөлс хөдөлмөр, авъяас чадлаа шавхан байж ингэлээ шүү.

- Тэгвэл татварт зургаан торх хамгийн сайн дарс өгөгтүн.
- Юу гэнээ? Хорин торхоос зургааг нь уу? Бурхан минь, та чинь намайг хоослох гээ юү? Та энэ зургаан торх дарсаар юу хийх гэж байгаагаа надад тайлбарлаад өгөөч.

- Нэгийг нь зээлдүүлэгчид өгнө. Өртэй хүн түүнийхээ хүүгийн тухай бодохгүй бол болохгүй.
- Тэр хөрөнгө нь юунд зарцуулагдсан юм бэ?

- Яривал их урт түүх болно. Нэг хэсэг нь бидэнд алдар нэр авчирсан сум бэлтгэхэд зарцуулагдсан. Нөгөө нэг хэсэг нь харийн орныг цөлмөн хоосолж яваад эрэмдэг зэрэмдэг болсон хүмүүсийн тэтгэвэр тэтгэмжинд одсон. Дараа нь бас дээр дурдсан зардлуудын улмаас өөрөө өөртөө дайсан дуудсан биднээс мөнгө салгахгүйгээр манай орноос явахгүй гээд байсан тэр хүмүүст бас өгсөн.
- Ингэлээ гээд би юу хожих юм?

- Чамд гэж хэлэхэд энэ их жагсаал цувааг хараад би франц хүн гэдгээрээ бахархах сэтгэл төрж байна.
- Өрөндөө баригдсан улс орныг үр хүүхдүүддээ үлдээж өгч байна гэсэн гунигтай бодол ч бас төрж байна шүү.
Хичнээн бодлогогүй зарж, ашиггүй үрсэн ч гэсэн нэгэнт хийсэн өрийг дарах л хэрэгтэй юм даа. За, нэг торх нь ингээд ойлгомжтой боллоо. Үлдсэн тавыг нь яах юм бэ?

- Бас нэг торх дарсны хувьд гэвэл төрийн түшмэлүүдийн зардлыг нөхөх, таны хөршийн булаацалдаад байсан энэ газрыг эзэмших эрхийг танд олгосон шүүхийн түшмэлийн гарыг цайлгах, тэрчлэн таныг тайван амарч байх хооронд хулгайч дээрэмчдийн араас хөөцөлдөж явсан цагдаа, хот орох замыг харж хамгаалж байгаа манаач, хүүхдүүдийг чинь загалмайлдаг санваартан, тэднийг чинь бас сургаж, хүмүүжүүлж байдаг багш, эцэст нь хөлс мөнгөгүй ажиллахыг боддоггүй таны зарц өчүүхэн надад өгдөг юм даа.
- Тэгэхээр ажил хийсэн болгон ам тосддог юм байна. Үүнийг буруутгах аргагүй. Санваартан, багш гэх мэттэй би өөрөө яриад тохиролцочихож болно л доо, гэхдээ заавал тэгнэ гэхгүй ээ. Хоёрдахь торхны хувьд маргаангүй юм байна. Гэхдээ зургаагийн зургаан торх шүү.

- Арми, флотыг хангаж тэжээхэд оролцох таны оролцоо ердөө хоёрхон торхоор дуусчихна гэж та арай бодож байгаа юм биш биз?
- Харин л дээ. Хайртай хоёр хүүг минь аваад явчихсаныг бодоход ч ингээд дуусчихна гэж бодомгүй юмаа даа.

- Европын хүчний тэнцвэртэй байдлыг хангах хэрэгтэй шүү дээ.
- Бурхан минь, Бүгд л өөрийн хүчийг тэн хагас юм уу, дөрөвний гурваар багасгачихад хүчний тэнцвэртэй байдал хэвээр үлдэнэ шүү дээ. Ингэснээрээ бид үр хүүхдүүдээ гэртээ байлгаж, бас орлогоо ч хадгалж үлдэх шүү дээ. Хэл амаа л ололцох хэрэгтэй юм байна шүү дээ.

- Яагаад ч хэл амаа ололцохгүй юм чинь яах болж байна?
- Энэ чинь л жигтэй юм даа. Цөм л адилхан хохирч байгаа шүү дээ.

- Жак Боном, чи өөрөө үүнийг хүсээгүй шүү дээ.
- Ноён татвар хураагч, та лав тоглож байгаа байлгүй. Тэр хуралд чинь би хамаагүй шүү дээ.

- Тэгвэл та хэнийг өөрийнхөө депутатаар сонгосон билээ?
- Нэг эрэлхэг генерал байсан. Бурхан таалж нас нь уртасвал лав маршал болох байх.

- Тэр эрэлхэг генерал чинь хэний хөрөнгөөр хангамж эдлэн суудаг билээ?
- Миний бодоход, торхтой дарснуудаар минь л болов уу.

- Хэрэв тэр хүн чинь армийг хорогдуулж, түүнийг хангаж тэжээх ажилд таныг оролцуулахгүй байя гэж санал өгвөл өөрт нь ямар үр дагавартай байх бол?
- Маршал болох хөг нь өнгөрч чөлөөнд гарах байлгүй.

- Ингэхлээр та өөрөө...
- Болъё, ноёнтон минь. Тавдахь торхондоо оръё.

- Тэр дарс чинь Алжирт очно.
- Алжир аа? Нөгөө лалын шашинтнууд архи дарс хэрэглэдэггүй гэсэн яалаа. Муусайн худалч юмнууд. Өдий төдий их хөлс хөдөлмөр гаргаж байж хийсэн нандин идээг минь хүртчихээд оронд нь надад ямар ач тус үзүүлэх болж байна?

- Ямар ч ач тус үзүүлэхгүй. Тэгэхдээ таны торх дарсыг тэндхийн лалын шашинтнууд төдийгүй, бас Берберийд байнга амьдардаг христчүүд ч хүртэх болно.
- Надад тустай байж болох ямар юмыг тэд тэнд хийж байдаг билээ?

- Ийш тийш дайралт хийж, өөрсдөө ч мөн дайралтанд өртөж суудаг. Бусдыг алж өөрсдөө ч бас алуулж байдаг. Хижиг, цусан суулга мэтийн өвчинд нэрвэгдээд энд ирж эмчлүүлээд буцдаг. Зам тавьж, боомт барьж, тосгон суурин байгуулан тэндээ итали, испани, мальти, швейцари хүмүүсийг суулгаж байгаа. Тэр хүмүүсийг тэжээх өөр олон торх дарсыг би дараа ирж танаас авна.
- Өршөөж хайрла. Энэ чинь арай дэндэж байна. Танд энэ торхыг өгөхөөс би эрс татгалзана. Ийм тэнэг юм хийдэг дарсчиныг Бисетрийн шорон луу аваачих хэрэгтэй. Бурхан минь. Энд би хаашаа ч хөдөлж чадахгүй байхад Атлас орох зам тэнд тавьж байна гэнэ шүү. Гаронна өдрөөс өдөрт татарч байхад тэнд Берберийд боомт бариад байхдаа яадаг юм? Тэндхийн муусайн юмнуудтай зууралдуулах гэж миний хүүхдүүдийг аваачна гэж ер байх уу? Энд ядуу зүдүү хүмүүс үй түмээрээ байхад тэнд грек, мальт амьтдад өгөхийн төлөө байр байшин, нуга талбай, адуу малын татвар авч байх гэж.

- Ядуу зүдүү хүмүүс ээ? Тэднээс чинь, тэр илүүдэл хүмүүсээс чинь л улс орныг салгахыг хичээцгээж байна шүү дээ.
- Гомдмоор юм. Энд нь амьдрах боломж олгохын оронд Алжирт мөнгө хөрөнгө олуулахаар явуулж байгаа юм байна л даа.

- Түүнээс гадна та аугаа их эзэнт гүрний суурийг тэнд тавьж, Африкт соёл иргэншлийг бий болгон эх орныхоо алдар сүрийг мандуулж байна гээч.
- Ноён татвар хураагч та уран ярих юм. Би бол жирийн нэг дарсчин. Танд энэ дарсыг өгөхөөсөө татгалзаж байна.

- Та хэдхэн мянган жилийн дараа одоо энэ гаргасан зардлаа хэд нугалаад олчихно гэдгээ сайн бодоорой. Энэ ажил хэргийг удирдаж байгаа хүмүүс ингэж байгаа юм шүү.
- Одоо тэд тэнд гаргасан зардлаа нөхөхийн тулд эхлээд ганц торх, дараа нь хоёр, гурав, сүүлдээ бүр бүхэл бүтэн тонн дарс авна гэнээ. Би яасан ч татгалзах болно.

- Одоо зөрүүдлээд нэмэргүй болсон. Та нарын тэр итгэмжилсэн хүний чинь тогтоосноор танаас 1 тонн буюу дөрвөн торх дарсны татвар авна.
- Үнэн үнэнээрээ үлдэхээс хойш яая гэхэв. Хараал идсэн энэ сул дорой чанар. Тэр амьтанд итгэмжилж саналаа өгөх нь буруу гэж анхандаа санагдаад байсан юмаа. Цэргийн том генерал, ядуу дарсчин хоёрын дунд юуны нь адил юм байх билээ дээ.

- Та хоёрын хооронд байгаа нийтлэг зүйл бол дарс. Та түүнийг үйлдвэрлэж, тэр таны өмнөөс захиран зарцуулж байна.
- Би нэгэнт ийм байдалд байгаагаас хойш таны доог тохуу хийх ч зөв л дөө. Тэгэхдээ та жаахан бодолцож үзээд нада ядахдаа зургаа дахь торхыг нь үлдээчих л дээ. Улсын зээлийн хүүг төлчихлөө, төрийн тэргүүний хангамжийн зардлыг бас төлчихлөө, төрийн түшмэлүүдийн зардал хөрөнгийг ч төлчихлөө шүү дээ. Африктай хийх дайн эцэс төгсгөлгүй юм шиг байна. Танд өөр юу хэрэгтэй юм?

- Надтай наймаалцах хэрэггүй. Та энэ бодол санаагаа аль эрт тэр генералдаа хэлж байх байж дээ. Одоо бол усан үзмийн ургацын талаар тэрээр заавар тушаалаа нэгэнт өгчихсөн.
- Хараал идмэр. Ингэхэд та зоорины минь чимэг болсон миний нөгөөх торх дарсыг яах гэж байна? Та амсаад үз, зөөлөн, өтгөн, амтлаг, тос даасан сайхан дарс байгаа биз?

- Тийм ээ, сайхан юм. Үнэхээр гайхалтай. Хөвөн даавууны фабрикийн эзэн ноён Д-д мөн ч таалагдана даа.
- Ноён Д, фабрикийн эзэн гэнээ? Та яагаад ингэж хэлэв?

- Тэр хүн үүнээс маш их хожоо олдог гэж байна.
- Юу гэнээ? Чөтгөр ав гэж. Би юу ч ойлгохгүй байна.

- Ноён Д манай улс оронд маш ашигтай боловч эцсийн эцэст жил бүр асар их алдагдалтай нэгэн газар байгуулсныг та мэдэхгүй гэж үү?
- Би түүнийг чин сэтгэлээсээ өрөвдөж байна. Тэгэхдээ энэ чинь надад ямар хамаатай юм?

- Хэрэв үйл хэрэг нь иймэрхүү байгаа бол ноён Д нэг бол илүү сайн ажиллах, эсвэл тэр газраа бүрмөсөн хаах хэрэгтэй болохыг депататуудын танхим ойлгоод байна.
- Тэгээд ноён Д-гийн бүтэлгүйдэл, миний дарс хоёр хоорондоо ямар хамаатай болж байна?

- Хэрэв ноён Д-д таны зоориноос авсан жаахан дарсыг таны хөршүүдээс авах хэсэг үр тариа, бас ажилчдын хөдөлмөрийн хөлснөөс хэдхэн су аваад өгчихвөл алдагдал нь ашиг болж хувирах юм байна гэж танхим шийдсэн юм.
- Таны энэ тооцоо ухаалаг, бас үнэн юм байна. Тэгэхдээ, чөтгөр ав гэж, дэндүү шудрага бус юм. Тэгээд ноён Д миний дарсаар алдагдлаа нөхөх болж байна уу?

- Нарийндаа гэвэл дарсаар нь биш, харин үнээр нь. Энэ бол урамшууллын шагнал гэгддэг зүйл л дээ. Та тэгтлээ их гайхаад байна гэж үү? Тэгэхээр та эх орондоо ямар их тус болж байгаагаа одоо ойлгож байгаа биз дээ?
- Ноён Д-д гж хэлээч.

- Үгүй ээ, чухамхүү эх орондоо. Ийм зөвшилцөлд хүрвэл түүний аж үйлдвэр цэцэглэн хөгжиж, улмаар улс орон маань улам баян болно гэж депутат хүнийхээ хувьд ноён Д дахин дахин амласан юм.
- Ямар уран нарийн мэхлэлт вэ, энэ чинь. Юу болж байна аа, энэ чинь? Нэг тэнэг амьтан санаандаа орсон ажлыг эхэлж, хамаг хөрөнгөө шавхчихаад дараа нь надаас нэлээд дарс, бас үр тариа саан хамаг алдагдлаа нөхчихөөр л бүх нийтээрээ ашигтай болж байдаг болж байна уу?

- Таны сонгосон хүний үзэж байгаагаар яг л тийм юм. Тэгэхээр надад яах аргагүй 6 торх дарс өгөөд үлдсэн 14 торхоо л сайн үнээр худалдах хэрэгтэй болж байна.
- Наадах чинь миний мэдэх хэрэг.

- Тийм л дээ. Тэгэхдээ та дарсаа өндөр үнээр худалдахгүй бол их л харамсалтай хэрэг болно.
- Би энэ талаар өөрөө санаа тавина аа.

- Таны олсон мөнгө шаардагдах өөр олон хэрэгцээ танд бий шүү дээ.
- Мэдэж байна, мэдэж байна, ноёнтон минь больж үз.

- Нэгдүгээрт, хэрэв та уур нүдүүр, анжис борной мэтээ засахад хэрэгтэй төмөр худалдаж авах болбол дарханд үнийг нь хоёр нугалж төлөх ёстой гэж хуулинд заасан байгаа.
- Аа. Ёстой нэг луйварчингуудын ажил юмаа.

- Дараа нь, та мах, тос, даавуу, нүүрс, ноос, саахар худалдаж авбал худалдагч бүрд мөн хуулийн дагуу бүтээгдэхүүний үнийг хоёр нугалж төлөх болно.
- Энэ чинь булай явдал. Ёстой байж боломгүй зүйл.

- Энд ингэж гасалж гангинаад яах юм бэ? Та нар өөрийнхөө итгэмжилсэн хүнээр дамжуулаад л...
- Тэр эрхтэй минь хамт намайг тайван орхиж үз. Эрхээ буруу эдэлсэн минь үнэн. Дараагийн удаа би иймэрхүү занганд огт орохгүй. Би өөрийнхөө итгэмжлэгдсэн хүнээр энгийн, шудрага тариачныг сонгоно.

- Үгүй ээ. Та нөгөө генералаа дахиад сонгоно.
- Юу гэнээ? Миний дарсыг тэр африкийнханд, фабрикийн эздэд тараагаад өг гээд л дахиад түүнийг сонгож байх юм уу?

- Та дахиад л түүнийг сонгоно гэж би хэлээд байна шүү дээ.
- Тэр ч арай дэндэх байлгүй. Хэрэв би хүсэхгүй л бол тэрүүнийг сонгохгүй шүү дээ.

- Гэхдээ та түүнийг сонгохыг хүснэ, тэгээд сонгоно.
- Тэр муу оролдоод үзэг л дээ. Тэгээд намайг хэн болохыг мэдэж аваг.

- Харж л байя. За баяртай. Би таны 6 торх дарсыг авч яваад танай генералын хэлснээр хуваарилчихъя.